لزوم تجدیدنظر در استاندارد حسابداری دارایی های نامشهود

پژوهشگران علوم استراتژیک و حسابداری، پژوهش­ های مختلفی را جهت ارائه یک دسته­ بندی کلی از دارایی­ های نامشهود انجام داده­اند. با وجود این، طبقه ­بندی­ های حاصل از مطالعات انجام‌شده توسط این پژوهشگران مانند هندریکسون و وان بردا(Hendriksen & Van Breda) (1992) نیز با یکدیگر تفاهمات و تناقضاتی را دارا است. در یک طبقه­ بندی کلی، می­ توان دارایی­ های نامشهود را در 5 گروه اصلی در نظر گرفت:

1. سرمایه انسانی: چون در روش­های حسابداری سنتی تنها سرمایه­ های مالی و فیزیکی اندازه ­گیری می­شوند، قرار داشتن بیشتر متغیرهای اندازه ­گیری سرمایه انسانی در ردیف متغیرهای غیرمالی سبب شده است که ارزش این سرمایه به عنوان یک دارایی نامشهود در ترازنامه منعکس نشود.
2. سرمایه سازمانی: سرمایه سازمانی مهمترین دارایی نامشهودی است که در ساختار سازمانی و شالوده­ های تکنولوژی مشارکت داده می ­شود تا از طریق استقرار دانش زمینه بهبود بخشیدن به کارایی عملیاتی شرکت را فراهم سازد.
3. دارایی‌های مبتنی بر بازار: طبق سیستم حسابداری فعلی، شرکت‌ها تنها در صورتی می‌توانند علائم و نام‌های تجاری را در دفاتر به‌عنوان دارایی نامشهود ثبت کنند که آن را خریداری کرده باشد. درحالی‌که اکثر علائم و نام‌های تجاری طی زمان و با تبلیغات شرکت در مرور محصولات خود و همچنین درک کیفیت محصول توسط مشتری، در داخل واحد تجاری ایجاد می‌شود.
4. دارایی‌های مالکیت فکری (مبتنی بر قانون): دارایی‌های مبتنی بر قانون و قرارداد، دارایی‌هایی هستند که حقوق مالکانه آن‌ها مشخص‌شده است و بازاری برای آن‌ها وجود دارد (عموماً قابل‌خرید و فروش هستند). به این گروه از دارایی‌ها اصطلاحاً دارایی‌های مالکیت فکری گفته می‌شود.
5. دارایی‌های مبتنی بر تکنولوژی: مطالعاتی که بر جنبه ارتباط ارزشی مخارج فناوری اطلاعات تمرکز کرده‌اند، دریافتند که بخش مهمی از دارایی‌های نامشهود را تشکیل می‌دهد و معمولاً در صورت­های مالی فعلی شناسایی نمی‌شوند.

به منظور پوشش ضعف ­های موجود در انعکاس اطلاعات کافی طبق استانداردهای گزارشگری مرتبط با دارایی­ های نامشهود، در حال حاضر، تعدادی از محققان مانند آتاماس(Atamas) در حال بررسی ماهیت، محتوا، روش­های تهیه و شکل گزارش­های غیرمالی به عنوان راه حلی جایگزین می­باشند. تجزیه­ و­تحلیل منابع اطلاعاتی موجود در ارتباط با این مهم، زمینه ­هایی را فراهم می­کند که می­ توان گفت گزارش­ های غیرمالی در سطوح مختلف مدیریتی و کارگروه ­ها می­ تواند مورد توجه قرار گیرد به­ طوری که: 1) در سطح وسیع: برای سازمان­ های غیر دولتی و جامعه جهانی؛ 2) در سطح کلان: برای مقامات و دولت؛ 3) در سطح بزرگ: برای مشتریان، بستانکاران و سرمایه­ گذاران، سازمان­ های دولتی، گروه­ های اجتماعی و 4) در سطح خُرد: برای کارکنان شرکت­ها، مدیریت، ذینفعان و غیره اطلاعات مفیدی را ارائه دهد. در همین راستا، برای کشورهای اتحادیه اروپا، اجرای اجباری مقررات دستورالعمل 2014/95/ اتحادیه اروپا، از 1 ژانویه 2017 در دستور کار قرار گرفت و در طول سال 2017 برای تمام شرکت­ های بزرگ با منافع عمومی (عام المنفعه) و شرکت­های با پرسنل بیش از 500 نفر ادامه پیدا کرد. مطابق با ماده 1 این دستورالعمل، لازم است تا شرکت­ ها اطلاعات مربوط به جنبه ­های اجتماعی و زیست محیطی، شکایات استخدام، کرامت انسانی، مبارزه با فساد و رشوه را در گزارش­ های مدیریتی خود افشا کنند و در عین حال، در گزارش­ های غیرمالی، موارد مربوط به مدل کسب­ وکار عملیاتی خود را افشا کنند. طبق نظرسنجی شورای گزارش مالی بریتانیا (FRC)­ از 19 شرکت در مقیاس ­های مختلف مشخص شد که بیشترین علاقه سرمایه­ گذاران عبارت است از محرک­ های درآمد و منافع، ساختار شرکت، بازارهای کلیدی و بخش‌های مختلف بازار، مزیت‌های رقابتی، شاخص‌های کمی عناصر مهم در مدل­ های کسب‌وکار، و مسیرهای ممکن در توسعه آن و غیره. بسیاری از سرمایه‌گذاران می‌خواهند درباره تهدیدات مستقیم در کسب­­ وکار و سهم بازار شرکت بدانند (آتاماس، 2017).

بر همین اساس، قاعدتاً شرکت­ها در گزارش­ های غیرمالی خود اطلاعات مربوط به سیاست­ های خود در ارتباط با ابعاد مختلف کسب و کار را به تفصیل ارائه می ­دهند. این گزارش­ ها مشتمل است بر: الف) سیاست­ های مربوط به توسعه منابع انسانی؛ ب) سیاست شرکت در قبال مسائل زیست محیطی؛ ج) تولید و فعالیت­ های اقتصادی؛ د) سیاست شرکت در قبال جامعه محلی؛ و) سیاست شرکت در ارتباط با دیگر جنبه­ های فعالیت آن. چنین گزارش­ هایی بر اساس تحلیل گزارش‌های غیرمالی شرکت‌هایی چون نکسیادی­کی Nexia DK)2016)، کی­ پی­ ام­ جی (KPMG) (2015) و اِئوبولن(Obolon)(2015) به دست آمده است. طبق تحلیل داده­ های کی­ پی ­ام­ جی نیز مشخص شد که بیش از 75% از شرکت‌هایی که گزارش‌های غیرمالی خود را منتشر می‌کنند، در وهله اول بر منافع اقتصادی تمرکز دارند، چرا که این گزارش ­ها امکان افزایش ارزش مارک تجاری را افزایش می­دهد و این امر را با افشای اطلاعاتی در مورد ارزش­ های نامشهود کسب­ وکار انجام می­ دهد (لازورنکو و کولیشکو (Lazorenko & Kolyshko، 2008).

نتیجه ­گیری

در عصر مدرن امروزی و شکل­ گیری اقتصاد دانش‌محور، عوامل حائز اهمیت برای موفقیت شرکت‌ها به توانایی و اثربخشی آن‌ها در ایجاد، توسعه و به‌کارگیری دانش تغییر یافت. در این اقتصاد، دارایی‌های فکری و به‌خصوص سرمایه‌های انسانی جزو مهم‌ترین دارایی‌های سازمانی محسوب می‌شوند و موفقیت بالقوه سازمان‌ها ریشه در قابلیت‌های فکری آن‌ها دارد تا دارایی‌های مشهود آن‌ها. با رشد اقتصاد مبتنی بر دانش به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای مشاهده می‌شود که دارایی‌های نامشهود شرکت­ها در مقایسه با سایر دارایی‌های مشهود، عامل مهمی در حفظ و تحقق مزیت رقابتی پایدار آن‌ها است. در چنین شرایطی ممکن است بخش بزرگی از ارزش شرکت منعکس‌کننده دارایی‌های نامشهود باشد. ازاین‌رو جهت ارزیابی ارزش شرکت، نه‌تنها باید دارایی‌های مشهود را در نظر گرفت، بلکه توانایی و قدرت ایجاد ارزش توسط دارایی‌های نامشهود را نیز باید مدنظر قرارداد. با توجه به مباحث و مشکلات موجود در شناسایی و اندازه­ گیری دارایی ­های نامشهود و عدم امکان شناخت آنها در صورت­ های مالی، تهیه و ارائه گزارش­ های غیرمالی و مکمل در این راستا مورد توجه بسیاری از کشور­ها قرار گرفته است. مینهارت و همکاران (Mynhard & et al(2017)) ابراز می­کنند که امروزه مشکلات اصلی گزارشات غیرمالی در ناکافی بودن مقایسه­ پذیری گزارش­ها، عدم دقت کافی و نبود رویکردهای متداول در تأیید آنها است. در ایران، تا جایی­که استانداردهای گزارش­های غیرمالی مدنظر است،  قوانین محکمی برای انشا، ساختار، محتوا، رویه ­تدوین، حسابرسی و افشا این گزارش ­ها وجود ندارد. این در حالی است که گزارش غیرمالی هم برای عاملان اقتصادی (انواع اشکال مالکیت، از جمله مالکیت عمومی) و هم برای گروه­ های مختلف کاربران خارجی اهمیت دارد. از این­رو، این موضوع نیازمند استانداردسازی سریع در کشورمان است. با در نظر گرفتن توقعات جامعه، نیازهای سازمان­های دولتی، موسسات دولتی، سیاست­گذاران بازار، لازم است تا بسته­ای از ابزارهای قانونی ایجاد شود و با آن موضوعات مربوط به تدوین و افشای گزارش­ های غیرمالی در ایران، هم اجباری و هم داوطلبانه، استانداردسازی شود. چنین بسته­ ای باید در پرتو مقررات مربوط به حسابداری و گزارش­ دهی، قوانین کار و تامین اجتماعی، امنیت محیط زیست، اخلاق حرفه ­ای و کاری، و سایر قوانین حاکم تدوین شود.

در ارتباط با حسابرسی گزارش­ های غیرمالی نیز قابل ذکر است که این گزارش­ ها کاربران زیادی دارند که به دنبال کیفیت و اطلاعات معتبر هستند. برای اینکه حسابرسان بتوانند گزارش­ های غیرمالی را به درستی حسابرسی کنند، لازم است برای این ارزیابی، مجموعه­ ای از معیارها را تعریف کنند. این معیارها طبق الزامات باید دارای ویژگی­ های زیر باشند: مرتبط­ بودن، کامل­ بودن، مطمئن­ بودن، بی‌طرفی و جامع­ بودن و قابل ­دسترس­ بودن برای کاربران علاقمند به گزارشات‌. متولیان و بسط­ دهندگان این معیارها برای ارزیابی گزارش‌های غیرمالی ممکن است ارگان‌های مجاز دولتی، سازمان‌های عمومی، صندوق‌ها، کارشناسان مستقل، دانشگاهیان و غیره باشند. اما موضوع مهم، تشکیل گروهی از حسابرسان است که حسابرسی گزارش­ های غیرمالی را بتوانند انجام دهند. چنین گروهی نه تنها باید از حسابرسان مالی تشکیل شود، بلکه باید از کارشناسان مدیریت راهبردی، مدیریت کارکنان، کارشناسان خبره محیط­ زیست، وکلا، حسابرسان مسئولیت اجتماعی دارای گواهینامه، تحلیلگران و سایر متخصصان، ارزش­ گذاران مالکیت فکری و سرمایه فکری تشکیل شود.

منابع

رحمانی، علی و بشیری منش، نازنین. (1393). مروری بر ادبیات افشاء اطلاعات در ایران. فصلنامه پژوهش حسابداری، 4 (15)، 35-68.

مشایخ، شهناز و میمنت آبادی، شیوا. (1393). افشای حسابداری، کیفیت حسابداری، محافظه کاری شرطی و غیر شرطی. پژوهش­ های حسابداری مالی و حسابرسی، 6 (24)، 53-70.

هندریکسن، الدون اس و مایکل اف. ون بردا. (1388). تئوری حسابداری، علی پارسائیان، جلد دوم، چاپ سوم، انتشارات ترمه، 1992.

Atamas, S. (2017). Business Model in the Annual Report from the investor’s point of view. Retrieved from http://kreston-gcg.com/ biznes-model-v-annual-reportglazami-investora/

Lazorenko, O., & Kolyshko, R. (2008). Guide on CSR. Basic information on corporate social responsibility (96 p.). Kyiv: Energy Publishing House.

Mynhardt, H., Makarenko, I., & Plastun, A. (2017). Standardization of sustainability reporting: rationale for better investment decision-making. Public and Municipal Finance, 6(2), 7-15.